МҰХАМЕДЖАН СЕРАЛИН

(1872-1929)

Шы?армашылы? ?мір жолы. ?останай облысында туып ?скен. М?хамеджан Сералин – ХХ ?асыр басында?ы ?аза? хал?ыны? ?лкен ?о?ам ?айраткері, белгілі санаткері, к?рнекті а?ыны, танымал к?семс?зшісі. ?аза?ша-орысша білімді бол?ан. Оны? (“Топ жар?ан” (1900), “Г?лк?шима” (1903)) поэмалары ?аза? жазба ?дебиетіне елеулі ?лес болып ?осылды. М.Сералин ?ле?дері ?аза? ?міріні?, ?леуметтік т?рмысыны? шынды?ын танытады (“Бай, патша ??м кедей”, “Бай, ?ас?ыр, а?шы” т.б.).

“Топ жар?ан” поэмасында Кенесары баста?ан ?лт-азатты? к?терілісті? на?ты шынды?ы к?рініс табады. Поэманы? басты кейіпкері Адай жігітіні? бостанды?ты к?ксеген ой-арманы Кенесары к?терілісімен желілес беріледі. Поэмада Кенесары-Наурызбай к?терілісін ?алы? б??араны? жа?тауы жеке кейіпкерлер с?здері ар?ылы беріліп, шынды?ты ашуды? жа?сы т?сілі ?олданыс тап?ан. “Топ жар?ан” поэмасында Кенесары к?терілісіні? ?аза? б??арасыны? м?ддесін ?ор?а?ан к?теріліс екендігі ?илы та?дырлар то?ысы ар?ылы к?рініс табады. Адай жігіті бейнесі – к?терілісті ж?рек ?алауымен жа?та?ан ерлер бейнесіні? жиынты? образы.

Поэманы? композициялы? ??рылымыны? ерекшелігі – а?ынны? орыс классикасынан ?йренуіні? д?лелі. “Топ жар-?ан” поэмасында тіл сонылы?ы бар. Тарихи шынды?ты, на?ты ?мірді ты? те?еу, к?ркем суреттеулермен бере білген а?ын поэмасыны? тарихи м?ні ?те зор.

М.Сералинні “Г?лк?шима” атты шы?армасы (1903) – ?аза? ?мірінен алынып жазыл?ан лирикалы? поэма. Поэманы? негізгі идеясы бас бостанды?ын а?са?ан жастар мен ?йел те?сіздігін жырлау болып табылады. “Г?лк?шима” поэмасы – махабатты жырлауда жазба к?сіптік ?дебиет де?гейінде жазыл?ан, ?мір шынды?ын на?ты к?рсететін шынайы к?ркем туынды. Поэмада жекеленген б?лімдерді? ж?йелігі мен т?тасты? желісі бар.

А?ын ескілікті ?дет-??рыптар?а ж?не ?аза? ?о?амыны? кертартпа к?йіне бас кейіпкерді? (Байма?амбет) ?лімі ар?ылы наразылы? білдіреді. Поэмада еркіннен айрыл?ан адал жарды? сезім тазалы?ы жырланады. Шы?арма сюжеті авторлы? шешім ар?ылы жа?а ж?йеде ??рыл?ан. О?и?аны? ?рбуі к?біне хат ар?ылы беріліп, авторлы? к?з?арас ар?ылы т?йінделіп отырады. Поэманы? публицистикалы? сипаты басым. Онда ауыз ?дебиеті д?ст?ріні? белгілері де кездеседі. Поэмада ?аза? т?рмыс-салты ке? к?рініс тап?ан. М.Сералинні? “Г?лхашима” поэмасы ХХ ?асыр бас кезіндегі ?аза? поэзиясыны? ірі табысына саналды. М.Сералин “Рустам-Сухраб” дастанын орыс тілінен аудар?ан (Жуковский). Шы?ысты? классикалы? шы?армасы “Ша?наманы?” т???ыш рет ?аза? тіліне аударылуыны? тарихи ма?ызы ?те зор.

М.Сералинні? журналистік ?ызметі “Ай?ап” журналын шы?арумен ты?ыз байланысты. Журналды? бас редакторы ретіндегі идеялы? к?з?арастарыны? ?аза? ?лтыны? санасын оятуда м?дени-эстетикалы? ма?ызы бар. М.Сералин – к?сем-с?зші ретінде ?зіндік ?олта?басы ?алыптас?ан ?аламгер. Журналды? ?аза? м?дениеті мен ?дебиетін дамытуда?ы іс-?рекеттерінде М.Сералинні? басшылы? ?ызметіні? ?сері мол болды. ?зіні? жеке ма?алаларында (“Ашты? ха?ында”, “Келешек заманымызды? ?амы”, “?аза? хал?ыны? м??-м??тажды?ы”, “?аза? жастары”, “Отыры?шы бол?ан ?аза?тар туралы” т.б.) ?аза? ?ауымын” жо?ын жо?тап, отыры?шылды?, о?у-а?арту секілді басты м?селелерді на?ты к?терді. Ма?алаларында тілдік т?р?ыда?ы жетістіктер де кездеседі. М.Сералин жалпы ?лтты? сананы ояту т?р?ысында е?бек етіп, ХХ ?асыр басында?ы ?аза? ?о?амыны? к?рнекті санаткерлеріні? ?атарына к?терілді.

Студенттерге ?зін-?зі ба?ылау с?ра?тары мен тапсырмалар:

1. М?хаметжан Сералин к?семс?здеріндегі а?артушылы?-демократты? к?з?арастар.

2. М.Сералинні? XX ?.б. ?аза? ?ауымыны? ой-санасын оятуда?ы ?ызметі.

3. М.Сералинні? "Г?лхашима", "Топ жар?ан" поэмаларыны? ?леуметтік м?ні.

4. Б?л поэмаларды? к?ркемдік ізденістері мен жетістіктері.

5. "Р?стем-3ораб" дастаныны? ?аза? ?дебиетіні? аударма т?жірибесіндегі орны.

С?Ж та?ырыптары:

1. М.Сералин шы?армашылы?ыны? басты та?ырыптары.

2. А?ын ?ле?деріндегі идеялы?-к?ркемдік ізденістер.

3. А?ын аудармасында?ы азаматты? сарын.

4. «Г?лк?шима» – лирикалы? поэма.

5. М.Сералин – “Ай?апты?” бас жазушысы.

Реферат та?ырыптары:

1. М. Сеалин ж?не ?аза? ?дебиетіндегі а?артушылы? ба?ыт.

2. М. Сералинні? т?ржімашылды? ?ызметі.

3. М. Сералинні? а?ынды? ерекшелігі.

4. М. Сералин ж?не «Ай?ап» журналы

5. М. Сералин шы?армашылы?ыны? зерттелуі